Çarsamba ovası; Karadeniz bölgesinin orta kesiminde bulunan, önemli bir bölümü Yesilirmak' ın yaydığı alüvyonlardan oluşmuş, bölgenin en geniş ovasıdır. Deniz kıyısı boyunca 75 km , iç kesimlere dogru en geniş yeri 30 km , denizden yüksekliği 15 - 20 m olan, bataklık ve lagünleriyle birlikte 700 km karelik bir alan kaplamaktadır.
Önemli bir cografi yapıya sahip Çarsamba' nın ne zaman kurulmuş olduğuna dair kesin bilgi mevcut değildir. Bölgemizde M.Ö. 4000 yılından itibaren yerleşim olduğu tahmin edilmektedir. Hitit, Frig, Pers egemenliklerinde yaşayan yöremiz M.S. 63 yılında Roma İmparatorluğuna bağlanmıştır. Daha sonra 1200 yıllarına kadar Bizans İmparatorluğu sınırları içerisinde yer almıştır. Selçuklu Beylikleri döneminde Taceddinogullarının hükümdarlığına geçmiştir. Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına 1428 tarihinde katılmıştır. Şemseddin Sami "K â musül-Alam" da Çarsamba' nın Trabzon vilayetinin Canik Sancağına bağlı bir kaza olduğunu belirtmiştir.
Ülkemizin en önemli tarım alanlarından olan Çarşamba' nın tarihten kaynaklanan kültürel bir zenginliğe sahiptir. Amazonlara ait tarihi eserlerin bulunmasıyla çok eskiden buranın bataklık olduğu fikrini çürütmüştür. Ancak sel ve sıtma felaketinden sonra bataklık haline gelerek önemini kaybetmiştir.
Amazonlardan sonra Çarsamba' nın tekrar tarih sahnesine çıkması Yunan' ların Amisos ( Samsun )' a yerleşmesi ile olmuştur. Yunan' lar buralara gelince Yeşilirmak kıyılarına kadar sömürgeler kurdular. Yesilirmak' a 'İris' derlerdi. Digeri ise 'Miskire' adı verdikleri Çarsamba' nın güneyinde Kurşunlu oymağı ile Ordu Köyü' de bu sömürgelerdendi. Buralarda bu dönemden kalma duvar, pohienk, su yolu, havuz kalıntıları vardır.
Bugünkü ilçe merkezinin ilk çekirdeğini teşkil eden noktalar; Yeşilırmağın doğu yakasında Çay Mahallesi; batı yakasında Sungurlu Mahallesidir. Çarsamba' nın küçük bir yerleşme birimi durumundan kurtulup bütün ovanın merkezi rolünü üstlenmesinde cografi etmenler yanı sıra kurulmus olan panayırın da etkisi vardir. Çarsamba pazarı Karadeniz' in en önemli ihraç merkezi olan Amisos' a yakın olması nedeniyle ovada yetisen zirai ürünlerin ovanın merkezinde toplanmasını ve buradan çevre merkezlere dagıtımının kolaylıklar arz etmesi, kasabanın kurulması için önemli etki etmiştir tarihte. Çevredeki diğer yerleşim merkezleriyle devamlı suretle ilişki kurabilmesinin oldukça kolay olması, geçmişte kasabanın gelişimini hızlandırmıştır.
Evliya Çelebi' nin 'Seyahatnâme' de 'Geçit vermez büyük bir sudur' şeklinde belirttiği Yeşilırmak toprağın sulanmasını kolaylaştırırken, ilçemizi iki yakaya (Dogu-Batı) ayırmıştır.
11. yy 'da kurulmuş olan Çarşamba etraftan gelip yerleşenlerin sayısının giderek artış göstermesinin sebebi ise toprağın verimli olması yanı sıra Samsun' a yakın olması önemli bir etkendir. İlçemiz tarihinde, gelişmesinin hız kazandığı dönemler 17 yy' dan sonrasını kapsar. Bu dönemde İç Anadolu ve Ege bölgelerinden göç eden Rum ve Ermeniler' in bir kısmı Çarşamba' ya yerleşmişlerdir. Özellikle 1890' lı yıllarda Çarlık Rusya' daki olumsuz sosyal ve siyasi şartlar nedeniyle Kırım ve Kafkasya' dan Çarsamba ovasına göç eden Çerkez, Gürcü, Rum, Ermenilerden oluşmuş grupların bir kısmının ilçe merkezine yerleşmesiyle şehrin gelişmesi hızlanmış ve tütün ekiminin ovada geniş bir alana yayılması ve de Samsun limanıyla olan ticari ilişkilerin gelişmesiyle Çarşamba bir ticaret şehri olma kimliğini kazanmıştır. Bu dönemde şehir ticaret merkezini teşkil eden noktalarda; Yeşilırmağın batı yakasında yer alan Sarıcalı Mahallesi de ve kısmen de bu mahallenin daha kuzeyinde yer alan Sungurlu Mahallesinde dogu yakada ise Çay Mahallesi ve Orta Mahalle olarak yayıldı.
18. yy' da önemli bir ticari gelişime sahne olan Çarsamba' da 1838' de bugünkü Orta Mahallede Rumlar tarafından büyük ve orta boy kapasiteli 2 bedestan bulunmaktadir ki bunlar hala kullanılmaktadır. 19-20 yy arası tarım ve ticari etkinliklerle oldukça hareketli olan kasabada Kirazlık, Çay, Hasabahçe Mahallelerinde oluşmuştur. Bu kadar geniş bir alanı kapsamasının sebebi ise sebze ve meyve üretmenin yapıldığı bahçelerin kasabada geniş yer kaplamasıyla ilgilidir.
20 yy başlarında ise yörede Rum ve Ermeniler' den oluşan çetelerin ayaklanması ve sürekli çatışmaların hüküm sürmesi kasabanın önemini kaybetmesine ve giderek gerilemesine neden olmuştur.
I. Dünya savaşının ardından yörede ayaklanan Rum ve Ermeni çetelerinin Osmanlı İmparatorluğu tarafından haklı olarak engellenmesinden sonra özellikle Dogu Karadeniz bölgesinden gelen halkın buraya göç etmesi, Cumhuriyet' in ilan edilmesi ile Samsun' a bağlı bir ilçe merkezi durumuna gelmesi Çarsamba' nın zaten eskiden beri olan ova köylerinin idari merkezi iken ilçe merkezi olmasıyla da çevresi ile olan idari bağları çok daha güçlenmiştir. Bir çok idari kurumların kurulmasıyla Çarsamba' nın gelişmesinde idari önemli bir rol aldığı görülmektedir. Ancak şehrin bugünkü duruma gelmesinin en önemli sebebi şehrin eski dönemlerden itibaren ziraat ve buna bağlı olarak gelişen ticaret fonksiyonudur.
Cumhuriyetin ilanından sonra ziraata büyük önem verilmesi ve ziraatin aletlerle yapılmaya başlanmasıyla ovada büyük bir verim artışı olmuştur. Artan tarımsal ürünlerin işlenilmesi için gıda tesislerinden ve diğer küçük endüstriyel tesislerden de anlaşılacağı gibi Çarsamba bu dönemde bir atılım hamlesine girmiştir.
İLÇEMİZİN TARİHTEN KAYNAKLANAN İSMİ
Çarşamba ilçemiz, tarihimizde Anadolu Selçuklu Beylikleri döneminde Canik Beyliklerinin merkezi durumundaydı. İlçemizin bugünkü durumunda batı yakasında bulunan, Sarıcalı mahallesinde dönemin beylerinin en kuvvetlisi olan Taceddin Oğulları oturmuşlardır. Sarıcalı ve Kuşdoğanlı köylerinin bulunduğu yerlerde 1370 tarihinde ilk kez büyük bir panayır kurulmuştur. Panayırın kuruluşu Çarşamba gününe denk geldiğinden Çarşamba panayırı denmiştir. Daha sonraları Pazar yeri değişmiş ancak ismi 630 yıldan beri tüm ova için kullanılmıştır. O zamanlar Yesilirmak' ada Çarşamba Pazarı Suyu denilmiştir.
